Tre gai hay còn có các tên gọi khác là: tre lá ngắn, tre là ngà, tre mỡ, tre hóa, tre nhà thường gọi chung là tre. Tên khoa học: Bambusa blumeana, một loài thực vật trong họ Hòa thảo. Đây là loài tre châu Á thường mọc theo bụi được Schult.f. miêu tả khoa học đầu tiên năm 1830. Đặc điểm sinh thái, công dụng, kỹ thuật trồng và chăm sóc tre gai như thế nào? Hãy xem bài viết dưới đây.
Đặc điểm nhận biết tre gai
Thân
Tre gai thường mọc từng cụm, thân ngầm dạng củ, thân khí sinh cao 15m-25m, đường kính 5-14cm, ngọn cong rủ xuống. Lóng dài 20-35cm, màu xanh lục. Khi nong có phủ lông cứng màu nâu đen và rụng hết khi già. Thành vách dày 2-3.5cm, các đốt ở phần gần gốc đều có vòng rễ. Phía trên và dưới vòng mo có một vòng lông tơ màu trắng xám hay vàng nâu.
Tre gai chia cành sớm, các đốt phần dưới gốc thường 1 cành, các cành nhỏ biến thành gai cong nhọn và cứng. Chúng đan chéo nhau tạo thành một bụi gai dày đặc. Các đốt phần giữ thân có 2-3 cành, cành chính to và dành hơn cành bên.
Mo
Bẹ mo hình thang, đầu hình cung rộng hay lõm xuống, 2 vai có mũi nhọn nhô cao, tai mo hình bán nguyệt gần bằng nhau và lật ra ngoài, mép có lông mi cong. Lưỡi mo cao 4-5mm, xẻ mạnh, méo có lông mi, mặt lưng phủ dày lông cứng màu nâu, mặt trong nhẵn. Lá mo hình trứng, đầu có mũi nhọn, thường lật ra ngoài, hai mặt đều có lông cứng.
Hoa
Tre gai ra hoa một lần trong đời rồi chết đi. Cụm hoa dài, mỗi đốt mang hai hay nhiều bông nhỏ màu vàng rơm pha lẫn màu tím nhạt khi non. Mỗi bong nhỏ mang 4-12 hoa, trong đó 2-5 hoa lưỡng tính, mày nhỏ có 2 gờ, có 3 mày cúc nhỏ, nhị 6 rời, bầu hình trứng, vòi ngắn, đầu nhụy 3.
Phân bố
Tre gai phân bố khắp mọi nơi từ đồng bằng cho tới các vùng núi cao. Bạn có thể bắt gặp loại tre này khi ở bất cứ nơi nào ở Việt Nam. Nhưng được phân bố nhiều nhất là ở Đồng Bằng Bắc Bộ. Tre gai xuất hiện nhiều ở các nước châu Á như: Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Philippin, Indonesia,…
Đặc điểm sinh học cây tre gai
Ở nước ta tre gai được trồng hoặc mọc tự nhiên ở độ cao dưới 700m so với mực nước biển. Từ vùng đồng bằng đến các vùng trung du và miền núi. Tre gai có sức sống khỏe và ít sâu bệnh. Loài này ưa ẩm và anh sáng, có thể trồng quanh đồng ruộng, đường làng, ven bờ đê, bờ suối,…
Nếu được trồng ở nơi đất kho cằn ít dinh dưỡng thì thân tre thường nhỏ, thành vách tre dày. Cây có thể chịu được ngập lâu trong nước. Tre gai không ưa đất mặn, độ pH thích hợp cho sự phát triển của cây là 5-6.5. Nếu được trồng ở nơi đất tốt, lớp đất sâu nhiều mùn và độ ẩm cao thì tre gai sẽ phát triển thành những bụi lớn 30-40 cây với chiều cao tới 20 mét, đường kính thân tối đa có thể đạt 15cm.
Măng tre gai
Tre cho măng sau khi trồng khoảng 3 năm, sau 5 năm cây cao trung bình 8-10m, với bụi tre khoảng 10-40 thân thì mỗi năm cho khoảng 30 măng, nhưng chỉ khoảng 1/3 đến 1/4 trong số đó phát triển thành cây trưởng thành, số còn lại bị chết vì sâu bệnh hoặc các tác nhân khác.
Từ khi măng xuất hiện cho tới khi đạt đến chiều cao tối đa của cây trưởng trành mất khoảng 5 tháng, trung bình mỗi ngày măng cao thêm 17cm. Cây măng sinh trưởng mạnh nhất vào cuối mùa mưa. Vào thời kỳ này, cây măng cao trên khoảng 45cm/ngày. Nếu không được chăm sóc tốt hoặc bị chặt nhiều lần thì tre gai thường có hiện tượng nâng búi. Khi đó thân ngầm phát triển trên mặt đất, búi tre bị nâng cao và các cây sinh sau lại chui vào giữa bụi tre khiến bụi tre thoái hóa không cho măng hàng nào nữa.
Mùa măng tre tập trung vào 3 đợt chính. Đợt 1 vào tháng 6 đến tháng 7, giai đoạn này măng có chất lượng tốt nhất. Đợt 2 vào tháng 8 đến tháng 9, giai đoạn này măng ít và nhỏ, cây tre cũng thấp bé. Đợt 3 vào tháng 10-11, giai đoạn này là măng còn sót lại của 2 giai đoạn trước, măng đợt này thường nhỏ và hay bị sâu bệnh nhưng lại cho mọc lên những cây tre có thành vách dày và ít gai.
Tre gai cho măng từ 1 đến 3 tuổi. Ngoài ra ít khi cho măng, khả năng cho măng mạnh nhất vào lúc 2 tuổi. Khi măng nhú khỏi mặt đất luôn có xu hướng uốn vào giữa khóm nên bụi tre gai thường dày đặc, dễ bị nâng búi.
Mới gặp tre gai ra hoa từng khóm, chưa gặp hiện tượng tre gai bị khuy. Theo các cụ già, chu kỳ khuy của tre gai khoảng 100 năm. Sau khi khuy cả khóm bị chết. Chưa thấy hạt của loài này.
Công dụng cây tre gai
- Tre gai được trồng thành bụi để làm hàng rào bảo vệ, chống gió bão, chống sói mòn, giữ đất.
- Thân tre làm cọc trong xây dựng, gia cố móng các công trình nhà của cầu đường.
- Cung cấp nguyên liệu tre đan lát đồ thủ công mỹ nghệ: túi, mũ, nón, giỏ,…
- Cung cấp nguyên liệu tre sản xuất đồ nội thất: bàn, ghế, tủ, kệ,…
- Cung cấp nguyên liệu sản xuất giấy.
- Măng tre có giá trị kinh tế, sử dụng chế biến thành những món ăn ngon.
- Một số bộ phận tre được dùng làm thuốc: tinh tre, nước tre non, lá tre,…
- Tre còn được dùng xây nhà cửa, làm các nông cụ phục vụ sản xuất nông nghiệp, các vật dụng như rổ, giá, nong, nia, dần, sàng,… phục vụ đời sống hàng ngày của người dân.
Kỹ thuật nhân giống, gây trồng cây tre gai
Nhân giống
Tre gai có có nhiều cách nhân giống khác nhau như hom gốc, hom thân, hom cành hay nuôi cấy mô. Ở nước ta chủ yếu sử dụng nhân giống bằng thân ngầm và một đoạn thân khí sinh 40-60cm (3-5 lóng).
Vùng trồng
Tre gai có thể trồng ở rất nhiều vùng khác nhau, nhưng không nên trồng ở độ cao trên 700m so với mặt biển và có mùa đông quá lạnh (chỉ thích hợp với cây trúc sào). Vùng trồng tre thích hợp nhất là ven sông suối, quanh bản làng, trên đất phù sa hoặc ở chân và sườn đồi có đất bồi tụ.
Kỹ thuật trồng
Trồng với khoảng cách giữa các cây là 10m, khoảng 100-150 bụi/ha. Thời vụ trồng tốt nhất vào đầu mùa xuân (tháng 2-3). Cũng có thể trồng vào vụ thu (tháng 8-10). Thời gian đầu trồng xong phải ủ gốc.
Kinh nghiệm trồng tre gai rất đơn giản. Vào cuối mùa xuân tiến hành đào gốc tre bánh tẻ, gồm có thân ngầm và một đoạn thân khí sinh dài 1-1.5m đem trồng. Cây lấy về có thể đem trồng được ngay hoặc ngâm nước 1-2 ngày mới đem trồng. Để giữ độ ẩm cho giống cần đục thủng màng ngăn 2-3 lóng thân, đổ đầy nước rồi lấy rơm có trộn bùn đáp lên trên ống tre.
Đào hố sâu 40-50cm, miệng rộng 30-40cm. Đặt cây xuống hố nghiêng một góc 40-60 độ, rồi lấp đất phủ lên mặt và lèn chặt. Sau đó dùng mùn lấp đầy hố và gốc cây. Muốn cây nhanh bén rễ thì trộn thêm đất phù sa, mùn hoặc phân chuồng ủ mục với đất mặt trong hố trồng. Trồng theo cách này tỉ lệ sống 100%.
Một số nơi dùng chọn giống chân kiềng, gồm 3 thân ngầm và 3 thân khí sinh nối với nhau để tăng tỉ lệ sống và tăng tốc độ sinh trưởng cho cây. Nhưng sẽ mất công đi đào cây lấy giống. Cách này chỉ nên áp dụng quy mô nhỏ ở hộ gia đình.
Chăm sóc
Trong 2 năm đầu tiên cần lưu ý chăm sóc về làm cỏ dại và giữ ẩm cho cây nếu thời tiết khô hạn. Ở địa hình đất bạc màu phải bón thêm NPK, tốt nhất theo tỉ lệ 20-30kg N, 10-15kg P, 10-15kg K và 20-30 kg Silic. Bón 2 lần sau 1 tháng và sau 4 tháng tính từ lúc trồng. Tỉa bớt các cành có gai ở gốc và chặt bỏ các thân già để bụi tre tăng trưởng nhanh hơn.
Sâu bệnh
Tre gai có sức sống mãnh liệt, hiếm khi bị sâu bệnh. Ở nước ta thì hay xuất hiện nạn châu chấu ăn lá và sâu cuốn màng làm hại các lá non. Cũng cần chú ý các loài thú đến ăn măng non. Thân tre khi thu hoạch chú ý các loại côn trùng cánh cứng và mối.
Giá trị kinh tế, khoa học và bảo tồn
Tre gai là một loài tre có giá trị kinh tế cao. Đã được ông cha ta sử dụng để làm nhà cửa và các món đồ gia dụng. Tất cả các thành phần của cây tre đều được khai thác và ứng dụng ở nhiều lĩnh vực khác nhau.
Từ thân tre, gốc tre, rễ tre, cành tre, lá tre, mo tre, hoa tre, măng tre,… đều có giá trị sử dụng. Thân tre làm cột kèo, làm cọc gia cố móng, làm đòn gánh, cán cuốc, chẻ thành nan đan lát các món đồ thủ công mỹ nghệ và đồ gia dụng. Gốc tre cũng được tận dụng để làm ra các tác phẩm điêu khác có giá trị cao. Cành tre dùng làm cần câu, làm giàn trồng cây. Lá tre dùng làm thuốc. Mo tre dùng để chế tác các món đồ thủ công handmade. Hoa tre dùng làm thuốc. Măng tre dùng làm đồ ăn.
Ngoài ra với sức sống mãnh liệt, có thể chịu được khô hạn hay ngập úng. Nên được trồng ở các khu vực ven bờ đê với tác dụng chắn gió bão, chóng sói mòn đất.
Tre còn có giá trị về văn hóa. Từ lâu lũy tre đầu làng, bến nước, cây đa,… là những hình ảnh quen thuộc và đặc trưng nhất của làng quê Việt Nam. Tre còn góp phần bảo vệ môi trường, là nét văn hóa độc đáo của người Việt từ trong những câu thơ, bài văn, hay gắn liền với truyền thống giữ nước chống giặc ngoại xâm. Vì vậy tre gai xứng đáng được bảo vệ và phát triển.
Khai thác, chế biến và bảo quản
Khai thác thân tre
Tre gai sau khi trồng được 4 năm sẽ bắt đầu cho khai thác. Thường khai thác theo 2 cách:
Chặt thường xuyên không theo định kỳ, cách này áp dụng vào nhu cầu sử dụng với số lượng ít.
Chặt theo chu kỳ luân phiên 4-5 năm hoặc 5-10 năm. Khi bụi tre lớn có trên 50 cây. Cách này gần như chặt hết, chỉ chừa lại thân non dưới 3 tuổi. Sau khi chặt đổ bùn lên gốc để sau 5-10 năm có thể tiếp tục cho khai thác.
Thường chặt tre vào mùa khô để hàm lượng nước thấp, đỡ mối mọt. Nếu dùng làm hàng thủ công cần khai thác cắt các cây tre 1 tuổi. Nếu dùng trong xây dựng, nên chặt các thân tre 3 tuổi. Thường chặt ở độ cao sát mặt đất. Để bảo đảm thu hoạch lâu dài, số thân chặt không vượt 60% số cây trưởng thành còn lại trong búi. Để thuận tiện cho thu hoạch có thể phạt hết các cành gai mọc thấp trước khi chặt các cây trong bụi.
Khai thác măng tre
Măng được thu vào mùa mưa, 7-15 ngày sau khi nhú khỏi mặt đất là có thể thu hoạch. Mỗi năm có thể thu 6-7 măng trong một bụi. Thường cuối tháng 5 đầu tháng 6 cây bắt đầu ra măng đầu mùa, mùa măng kéo dài đến tháng 10 đến tháng 11.
Sơ chế, bảo quản
Măng thu về có thể dùng ăn tươi hay đem ra chợ bán. Hoặc có thể chế biến thành các dạng măng khô, măng chua hoặc măng muối chua.
Thân tre sau khi chặt xuống trước tiên phải hong khô. Thường để khô ngoài không khí, dưới bóng râm, khoảng 2-4 tháng, sấy khô 1-2 tuần tuỳ theo yêu cầu tỉ lệ độ ẩm và điều kiện sấy khô.
Thân tre cắt xuống được ngâm khoảng 2 tháng trong dòng nước chảy hoặc nước lợ trước khi phơi khô, hun khói hoặc hơ nóng. Đây là cách xử lý chống được mối mọt và tăng độ bền cho tre.
Các thân tre dùng đan lát, có thể phơi khô trong bóng râm, khoảng 3-5 ngày, chặt bỏ các đốt, rồi chẻ các lóng thành các thanh tre. Những lóng ở đoạn giữa thân được ưa chuộng hơn cả. Loại bỏ phần vỏ và ruột của các thanh tre. Phần còn lại được chẻ thành 4-10 lớp, các lớp ngoài cùng, gần vỏ có chất lượng tốt nhất.
Trên đây là chia sẻ của Vựa Cừ Tràm Thái Dương về cây tre gai. Hy vọng nội dung bài viết sẽ đem lại cho quý khách những kiến thức hữu ích về loại tre này. Chúng tôi hiện là một đơn vị chuyên cung cấp các loại nguyên liệu tre trúc phục vụ các công trình trang trí, xây dựng nhà cửa uy tín tại TPHCM. Quý khách hàng có nhu cầu mua tre trúc nguyên liệu hãy liên hệ với chúng tôi qua hotline 0921.27.27.27 để được tư vấn và báo giá tốt.